مشبک کاری را چقدر میشناسید؟

مشبک کاری هنری قدیمی بوده که با پیشرفت علم معماری در ایران نقش خود را به اشکال مختلف نشان داده است، از زمانی که بشر به فکر ساختن کلبه و خانه یا هر جای مسقفی برای زندگی خود افتاد، به این فکر بود که چگونه نور بیرون را به داخل هدایت کند. این بود که به فکر افتاد تا “پنجره” ای به بیرون بسازند. در ابتدا این پنجره تکه ای سنگ سوراخ شده یا چرم و برگ بود. که فقط قسمت هایی از آن را را سوراخ و یا برش می دادند یا به اصطلاح آن را شبکه ای می کردند تا نور و هوا از آن عبود کند.

مشبک کاری در ایران

در ایران بسیاری هنر مشبک کاری را با پنجره های ارسی می شناسند. این گونه پنجره ها در دوران صفویه رونق بسیاری یافته بود که به جد می توان گفت یکی از زیباترین پنجره سازی ها در معماری است. این پنجره ها با مشبک های هندسی و شیشه کاری آن، که به نوعی می توان به آن عنوان معرق شیشه داد نمادی از هنر ایرانی یا به طور اختصاصی معماری ایرانی است.

هنر مشبک برای تزئین در آغاز برای تزئین در و پنجره استفاده می شد که بر روی چوب و فلز اجرا می شده است. در حال حاضر از مشبک بر روی هر ماده ای به عوان زینت بخش منازل، ساختمان ها و یا حتی برای زیورآلات شخصی استفاده می شود.

مشبک کاری چیست؟

لغت نامه دهخدا: ” مشبک کاری . [ م ُ ش َب ْ ب َ ] پنجره پنجره یا چشمه چشمه ساختن چیزی را. از هنرهای ظریف و دستی که بر چوب یا فلز نقش هایی مشبک پدید آورند. ”  همان طور که از نام اش پیدا است مشبک کاری به هنری گفته می شود که طرحی را  بر روی سطحی (چوب یا فلز و یا مواد دیگر ) به صورت پنجره ای در آورد به گونه ای کهه پشت کار از پنجره ها قابل دیدن باشند.

انواع مشبک کاری

مشبک کاری کامل و یک پارچه:

در این نوع مشبک کاری روی یک سطح یکپارچه شبکه ها با استفاده از اره مویی ایجاد می شوند. در این گونه مشبک کاری تمام طرح ها به هم متصل و جدا تاپذیر اند.

مشبک کاری منفصل:

هنگامی که قطعات طرح نهایی به طور جدا گانه بریده شده و به هم متصل می شوند به آن مشبک کاری منفصل یا جدا جدا گفته می شود.

هنر مشبك قدمتی دیرینه دارد. از زمانی كه انسانهای اولیه از غارنشینی به صحرا نشینی روی آوردند و از سنگ برای خود چهار دیواری ساختند، برای روشنایی داخل كلبه پنجره ای از پوست حیوان، چوب، برگ یا سنگی كه سوراخ سوراخ شده بود، تعبیه كردند. بدین ترتیب ضمن جلوگیری از ورود سرما تا حدی روشنایی كلبه را تامین كردند. كم كم این سوراخ ها به اشكال هنری تبدیل شد. امروزه آثار مشبك را بر درها،‌منابر،‌امام زاده ها، مساجد، ظروف فلزی و سفال، كه هنرمند به مهارت خاصی آن را مشبك كرده، فلز (آلومینیوم، مس، طلا، نقره)، چوب‌(انواع تخته سه لایی)، استخوان حیوانات (عاج، استخوان شتر،‌استخوان اسب)، چرم، سنگ پلاستیك، یونولیت، فرمیكا، نئوپان و… می توان مشاهده كرد.

درگذشته در منازل را با شیشه های رنگی و با استفاده ازهنر مشبك می ساختند. این روش بخصوص از عهد صفویه متداول و تا پنجاه سال قبل معمول بود. متاسفانه اكنون كمتر از این هنر استفاده می شود و نمونه هایی از آن را فقط در موزه ها می توان یافت. تخته سه لایی تقریباً از صد سال بیش (كه ممكن است از لایه های بیشتری نیز تشكیل شده باشد) ساخته شد. تخته سه لایی را می توان در طول وعرض های نامحدود توسعه داد در حالی كه چوب و استخوان حیوان پهنای محدودی دارد و شكننده است، ولی تخته سه لایی، كه به ترتیب از راه چوب به طور افقی و عمودی استفاده می شود، استحكام خاصی دارد و می توان نقشه ای را روی آن مشخص كرد.

شناخت كلی مشبك كاری چوب: مراحل آشنایی با فنون و اصول منبت یا مشبك كاری عبارتند از :

۱ـ طراحی و فراگیری طراحی برای پیاده كردن كار

۲- آشنایی كامل با انواع چوب ها

۳ـ آشنایی و طریقه كاربری از ابزار كار مشبك كاری و درود گری

۴ـ فراگیری اصول فنی و اصلی سایر رشته های مرتبط با این هنر ضمن آموزش فن مشبك كاری.

رشته های موزائیك كاری، معرق كاری ، رنگ كاری و رویه كوبی هر كدام جایگاه خاص خود را داشته و باید هنر جویی مشبك كار یا منبت كار با آن كاملا آشنا شود. مشبك كاری، كه یكی از شاخه های منبت است، در تزئین قاب ها و سایر وسایل تجملی كاربرد دارد و معمولا بر روی چوب های گوناگون، عاج و استخوان انجام می شود. درمشبك سازی از وسایلی چون كاغذ، چسب چوب، مته، اره مویی،‌كمانه مشبك، سمباده، چكش، گازانبر، چوب( تخته سه لایی)، آلومینیوم،‌مس وچرم استفاده می شود.